Pochodzenie oraz historia starożytna

 

---

 

 

Domaczew - Domaczewo (Domatschevo, Domachevo, Домачево) – u każdego, kto ciekawi się historią tego zachodniopoleskiego (czyli nadbużańskiego) miasteczka, powstaje zupełnie logiczne pytanie, dotyczące pochodzenia nazwy miasteczka: co oznacza, skąd pochodzi, jak przekształcało się z przebiegiem historii i dlaczego. Tym bardziej to jest ważne, że z kwestią pochodzenia nazwy jest powiązana i kwestia pochodzenia właśnie miasteczka.

 

Są tylko 3 podstawowych teorii, o których opowiadają praktycznie wszyscy badacze [1].

1. Nazwa pochodzi od nazwiska (Domasz, Domaszewicz), czyli, co jest bardziej wiarygodne, od imięnia (Domasz, Tomasz).

2. Drugą możliwością jest, - że od miejskiej nazwy sukienki czyli spodniczki – „domotkiwka” (wyprodukowana w domu).

3. Od miejskiej wymowy niemieckiego “Dolmetscher“ (tłumacz – domaczew), co właśnie i oznacza „tłumacz” [2].

Jeśli ktoś pragnie tylko krótkiej informacji bez jakiegokolwiek wytłumaczenia, wtedy może na tym skończyć czytanie, a można opuścić środek i zapoznać się i z najnowszymi wersjami autora.

A jeżeli szanowny czytelnik jest ciekaw i chciałby porozważać oraz dowiedzieć się jeszcze czegoś o nazwie oraz rozwiązać kwestię: skąd wciąż pochodzi te miasteczko, zapraszam bardzo pozostać się z nami oraz odebrać podróż we wszystkich naszych rozważaniach.

 

 

Wersja 1. – Najwiarygodniejsza. Nazwa pochodzi od “Domasz” – Domaszewicz”.

 

Kim był ten Domasz czyli Domaszewicz? Założycielem? Właścicielem? Kolegą albo krewnym właściciela? Sama w sobie wersja jest jak najbardziej wiarygodna, ponieważ nazwy miast często pochodzą od imion albo nazwisk tych, komy należały. Wystarczy wspomnieć wsie Nikolskaja i Łańskaja w sąsiednim rejonie Małoryckim, nazwami których właściciel uhonorował ojca żony Generała Mikołaja Łanckiego. Czyli Tomaszowka, albo mnóstwo polskich wsi z nazwą Tomaszówka, które również uhonorowały mieskich polskich działaczy, którzy mieli imiona Tomasz. Wśród wad tej wersji zwykle nazywają brak takich imion albo nazwisk w danej miejscowości, lecz i w Łańskiej już nie spotkasz Łańskich, tym bardziej, że właściciele najczęściej byli ludźmi obcymi (Polakami albo Rosjanami). Także nazwiskami nazywano miejsowości nie tak dawno, przecież, zgodnie ze starą tradycją pryorytet pozostawał za imięniem. Możliwie, problem polega na tym, że w historii nie zanotowano właściciela Domaczewa, albo osoby w ten lub inny sposób związanej z właścicielem. Jeżeliby miasteczko nazywało się Witgensztejnówka, albo Radziwiłłowka – ta wersja byłaby 100% poprawnej, lecz dla nazwiska „Domaszewicz” trudno znaleźć konkretne historyczne podtwierdzenie, bez którego nasze rozważania są poprosty pięknymi hipotezami historycznymi.

Po-drugie, widocznym jest fakt, że to są dość rozpowszechnione na ziemiach słowiańskich i nie tylko nazwy: „Tomaszowka”, „Tomaszówka”, „Tomaszewo”, „Tomasew”, „Domaszewo”, które często były współwymieniające się (nawet w sąsiędniej Tomaszewce niemal wszystkie te warianty były wykorzystywane). Tu jest prochę lżej, ponieważ można zobaczyć, że historycznie nazwa pochodzi od imięnia Tomasz (Tomas, Domasz, Фама (białoruskie)).

NIewielki szereg podobnych nazw [3]:

 

Bosnia i Hercegowina – Domaševo – na południu od Sarajewa;

Niemcy – Thomashof (w przełożeniu z niemieckiego – “siedziba Tomasza”; w NIemczech takich nazw są kilka: tylko około Berlina te nazwy spotykają się przynajmniej dwukrotnie, co podtwierdza ideę dotyczącą słowiańskiego pochodzenia, ponieważ terytorium blisko Berlina jest miejscowością osiedla łużyckich sierbów.

Ukraina - Domashev (Domashuv, Domashov, Domashiv), około 450 km. na Wschód od Kijowa;

Słowacja - Tomášová (Тomásfalva) – około 200 km. na Zachód od Bratysławy; Tomášov (Fél) – 15 km. na Zachód od Bratysławy;

Rosja – Tumaszewo – spotyka się kilka raz północniej Moskwy, jak i, naprzykład (Tomyszowo, Staroje Tomyszëvo, Tomazow, Tomizawa Lutowskaja, Domaszëwo, Domaszewa, Domaszowa, Domaczëwo);

Polska - Tomaszów (ponad 10 miast I miasteczek posiadają taką nazwę); Tomaszewo (ponad 5 wypadków); Tomaszew (przynajmniej 3, jedno z nich kolonia cydzosiemska); Domaszew, Domachowo, Domachau;

Czrnogóra - Tomaševo;

Czechy - Tomášov (wcześniej - Thomasdorf); Domašov (wcześniej - Domaschow, Thomasdorf) – dwukrotnie;

Białoruś – Domaszëwo (północny Wschód od MIńska) oraz Tomaszowka, niedaleko naszego Domaczewa oraz granicy z Polską;

Kazachstan – Tumaszow (oczewiste osiedle Niemców-kolonistów).

 

Ten szereg może został słożony w dość przyśpieszony sposób, bez poważnych prac przygotowawczych oraz całkowitego szeregu podobnych nazw. Lecz demonstruje dość ciekawy system: te nazwy są typowe dla zachodnio-słowiańskiego regionu (i rozpowszechniały się w taki samy sposób jak i w regionach przygranicznych (Ukraina, Niemcy), albo w miejscowościach niemieckich i słowiańskich osiedli albo kolonii (jak, naprzykład, w Syberii, czyli w Kazachstanie). Dla Poslki, Niemiec albo Słowacji najbardziej pełne imię Foma (Tomasz), dla Czechów i ich sąsiedzi – Domasz.

Co można powiedzieć w relacji naszego Domaczewa? OD samego początku pisało się z litery „D”, a nie „T”. Dlatego różnie się od sąsiednich Tomaszowek i Tomaszówek. Sposoby napisania na mapach „Domaczewo”, „Domaciowo”, „Domaczewa”, „Damaczawa” różniło się, najwidoczniej, pod wpływem narodowości oraz osobliwości językowych autorów map geograficznych, czyli podróżników, którzy wspomonali te miasteczko, dlatego żadnego znaczenia dla rozumienia pochodzenia nazwy nie przedstawiają. Ważne tylko jedne – początkowa „D”, która zawsze istniała w nazwie.

Jeśli nazwa naszego miasteczka naprawdę pochodzi od imięnia Domasz, czyli Tomasz, trzeba odznaczyć, że powstało pod czeskim albo niemieckim wpływem. Dla tego wpływu jest nie tylko jedno (najbardziej oczywiste) wytłmaczenie, lecz, na nasz pogląd ich są 2:

- Sąsiednie kolonie Neudorf i Neubrof kompletnie mogli posprzyjać pojawianiu takiego wariantu napisania. To jest najbardziej wiarygodne tłmaczenie, lecz uszanowanej krytyki, jak to będzie później widoczne, ono nie wytrzymuje.

- Nazwę mogli przynieść Żydzi, którzy również mieszkali w Domaczewie od samego początku. Pojawili się tu, napewno, już w XVI st., przesielając się na terytoria Wschodnie z ziemi Niemieckiej, Czech i innych państw. Szukali siebie miejscowości, pozostawali się tu, budowali osiedli oraz meszali się z ludnością, zamieszkiwającej na tych miejscowościach, przynosząc włąsne zmieny językowe albo imiona. Zupełnie możliwie, że Domaczewo powstałó blisko rynku, czyli knajpy, właścicielem której mógł być jakiś Domasz. Ta wersja jeż bliżej Wersji 3. Tam wygląda w sposób bardziej logiczny. Trzeba odnotować, że w każdym, bez wyjątku, mieście albo osiedlu, które wymieniliśmy wyżej ( w wielu krajach), były społeczności żydowskie i dzięki takim społecznościom została odnaleziona lista tych miast.

Jak już powiedziano – ta wersja jest bardzo wiarygodna, nawet kiedy nie wiemy, jaki Domasz albo Tomasz został uhonorowany w imięniu tego miasteczko, albo kto powpływał na te wydarzenie. Ze swojej strony mógłbym zaproponować na podstawie tej teorii własną wersję, którą pilny oraz cierpliwy czytelnik może odnaleźć w końcu tego artykułu.

 

 

Wersja 2. – Mniej wiarygodna. Pochodzenie od wyrazu „Domotkiwka”.

 

Pojawienie się tej wersji idzie, chyba od nazwy Damatkanowicze (wieś w obwodzie Mińskim) oraz, jednocześnie, od rozpowszechnionego poleskiego wyrazu „domotkiwka”, które oznacza wyrobiony w domu materiał (zwłaszcza, piękne wytkane spodnicy).

Problem polega na tym, że takie nazwy wsi są dość unikatowe, szczegółowe, oraz spotykają się dość rzadko. Pochodzą, raczej, od czegoś osobliwego dla pewnego regionu. Kiedy tkactwo było w duży sposób rozpowszechnione opraz ludzie byli daleko znane ze swego rzemiosła, z tego powodu i mogła powstać taka nazwa. I chociaż wyraz „domotkiwka” jest typowe dla polesko-wołyńskiego regionu, nic nie znamy podobnego o domaczewskich rzemieślnikach.

Również można byłoby szukać podobieństwo z innymi unikatowymi nazwami miasteczek na Białorusi, jak, naprzykład: Domanowo, Domaszany, Domaszewicze, Domaszkawicze, Domniki, Dymanowo i inne, albo wiązać nazwę z podobnymi unikatowymi wyrazami.

Oprócz częściowego podobieństwa tej nazwy z Domaczewem, niestety, więcej nic nie mamy do powiedzenia.

 

 

Wersja 3 – całkowicie możliwa. Pochodzenie od wyrazu „Dolmeczer” – „Tłumacz”.

 

To jest przekręcone i zadaptowane niemieckie słowo Dolmetscher (wymowa – „Dolmeczer), które, jak się wydaje, jest „ojcem“ słowiańskiego słowa „tłumacz“, czyli, przynajmniej są ogólne korzenia.

Autorem tej wersji jest Iwan Mackiewicz, który po raz pierwszy (według naszych danych) podał taką możliwość w latach 1980-ch w swoich wspomnieniach, rękopis których jest zachowany w prywatnym archiwum rodziny Awdziejuków w Domaczewie. Stamtąd ta wersja trafiła do gazety „Zaria nad Bugiem”, pod adresem którem ją wysłał w latach 1990-ch autor tego artykułu.

Zgodnie z wspomnieniami Mackiewicza, kiedy pierwsze Niemcy-koloniści pojawili się około Bugu, potrzebowali kontaktów z ludnością miejscową sąsiednich poleskich wsi, które już istniały (Czersk, i niektóre inne), a mieszkańcy których, oczywiście, nie rozumieli języka niemieckiego. W taki sposób, niedaleko osiedla mógł zamieszkać tłumacz, który rozwiązywał kwestie językowe podczas kontaktów handlowych pomiędzy wsiami-sąsiadami. Tłumacza Niemcy nazywali Dolmeczer, a miejscowi – albo tradycyjnie „Tłumacz, albo w przekręcony sposób z niemieckiego – Domaczew. Około miejsca zamieszkiwania tłumacza w dość logiczny sposób powstał rynek, a później zaczęli zamieszkiwać tam i inni (jak naprzykład pierwsi Żydzi). Mianowicie w taki sposób i powstało właśnie miasteczko, które, tradycyjnie, i zachowało nazwę „Domaczew”.

Ta wersja demonstruje rzeczywistości historyczne oraz pochodzenie miasteczka, no, i brzmi w dość wiarygodny sposób, jeżeli spójrzeć dookoła.

Tak, po-pierwsze, na Ukrainie, tak i w Polsce można spotkać liczne osiedla z nazwą podobnego pochodzenia: „Tołmaczew”, „Tołmaczewo”, „Tłmaczow” i inne. TO zonacza, że wersja nie jest całkowicie niemożliwą, a okazje historyczne już były.

Po-drugie, w relacji do naszego miasteczka wersja wygląda bardzo wiarygodną, ponieważ Niemcy, w swoich koloniach na Wołyni, oraz około Czarnego Morza, i w Syberii zawsze mieszkali oddzielnie i w zamknięty sposób. Nie mieszali się z miejscowymi, a zwłaszcza nie chcieli uczyć się języka lokalnego, w domu modlili się w języku ojczystym. Miejscowi również przeżywali pewne kłopoty z nimi, szczególnie, kiedy chodziło o „biznes” i pieniędzy, gdzie potrzebowała się szczególna dokładność. Kiedy powstawała potrzeba przeprowadzić wymiane – Niemcy zwracali się do „Dolmeczera”, natomiast miejscowi mogli mówić, że „idą do Domaczewa” (najpierw „do Dolmaczera”, później „do Dolmaczewa, i, wrzeście, „do Domaczewa”). Taka nazwa mogła się i pozostać. I w nasze czasy mieszkańcy sąsiednich wsi kontynuują „chodzić oraz jeździć do Damaczewa”.

Ze swojej ztrony mogę powiedzieć, że ta wersja jest najupiękniejsza, w porównaniu z pierwszą i drugą, w tym, i nie mniej wiarygodną. Szczerze mówiąc, autor artykułu wspiera mianowicie tej wersji, która odpowiada realiom historycznym oraz jednocześnie tłumaczy możliwe pochodzenie miasteczka.

 

 

Wersja autorska (autora artykułu), uogólniona.

 

Było to dość dawno. Lecz nie tak dawno, jak od czasów Jagajłów oraz Swidrygajłów, lecz i nie wczoraj, albo przedwczoraj. Jednym słowem, wtedy, kiedy na naszych ziemiach rządził Radziwiłł, który i zaprosił do siebie pierwszych Niemców-protestantów z Europy, którzy maszli dla siebie tu nowy kraj Ojczysty. Razem z protestantami uciekiwaczami, Europę w XVI st. Opuściło wielu Żydów, którym było nie dość komfortowo okazało się mieszkać w Europie, gdzie coraz częściej zdarzały się żydowskie pogromy. Aby pozbiegnąć tej możliwości, oraz wyjeżdżali z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Czech oraz przyjeżdżali na Wschód do Mazowii, Podlasiam Wołyni, Polesia i nawet dalej.

Mianowicie w taki sposób i nad Bugiem pojawiali się luteranie-koloniści oraz Żydzi. Niemcy wybrali dla siebie przypiękne miejscowości oraz zamieszkiwali na samym Bugu (na obedwuch jego brzegach), samodzielnie nazwali swoje osiedla „Najdorf” (Nowa wieś, a później „Neudorf”), „Neubrów”. Żydzi – bardziej zdolni do języków oraz do działalności przedsiębiorczej, a także bardziej otwarte do ludie miejscowych, zamieszkiwali w miejscach wygodnych dla nich pomiędzy nimi i Niemcami, zorganizowywali rynek oraz pomagali im w tłmaczeniu (dzięki temu, że język Żydów z Czech albo Niemiec był dość bliski do języka właśnie Niemców). To był Idzisz – połączenie języku Żydowskiego oraz Niemieckiego. Żyom byłó bardzo łatwo tłumaczyć, ponieważ byli hadlarzami od natury. Możliwie, aby zaktywizować życie około runków, zorganizowali również i pierwszy traktierz. A gdzie jest traktierz oraz rynek – obowiązkowo powstaje osiedle. Na początku bliżej przejeżdżali miejscowi (zwłaszcza rzemieślnicy: ...), a pózniej społeczność żydowska pobudowała synagogę, a ich liczba się powiększyła. Dalej ludność ciągle się powiększała. Przyjeżdżali Polacy, pobudowali kościół, miejscowi pobudowali cerkiew i w wyniku czego Domaczewo stało się mianowicie takim, w jakim wyglądzie było do lat 30-ch XX st.: wielokonfesjonalnym, wielonarodowym miasteczkiem, gdzie Żydzi, Niemcy, Polacy oraz Białorusini mieszkali wspólnie.

Co dotyczy nazwy – możliwie kiedyś żył jakiś znany (a, możliwie, pierwszy) właściciel taktierzu, pochodzący z Czeskich Żydów Domasz, do którego często chodzili miejscowi (ponieważ Luteranom było wzbroniono używać alkohol). Czyli Domaszem był jakiś lekarz, którego odwiedzali wszyscy mieszkańcy. W takiej sytuacji mówiono, że „idę do Domasza”, później, kiedy jego sprawę kontynuował jego syn, powiedziano, że „idę do Domaszewa (syna Domasza)”. Czyli, być może, nie byłó Domasza, lecz był tłumacz, do którego również często chodzono – a w takiej sytuacji ludzie chodzili „do Dolmeczera”, później – „do Dolmaczewa”, i w końcu – „do Domaczewa”.

Niewiadomo, kto to był – tłumacz-dolmeczer, albo Domasz, lecz wciąż jesteśmy wdzięczni za naszą nazwę. Ponieważ obecnie mamy coś, o czym możemy porozważać, opowiedzieć naszym dzieciom i wnukom, kiedy ci będą pytali o te dziwne i rodne słówko – „Domaczewo”.

 

 

Miejska opowieść (rodziny Mackiewiczów):

 

W rodzinie MAckiewiczów istniała własna wersja, dotąca pochodzenia nazwy Domaczewo. Uljan Mackiewicz, miejski ..., opowiadał małm wnukom, skąd pochodzi nazwa, taką historię:

„Pewnego czasu, jakiś bogaty pan jachał gdzieś se swoją ptrzysługą oraz, minując las, chciał spójrzeć, jaka jest godzina, na własnym, bardzo drogim zegarku, oraz niespodziewanie zgubił go. Lecz taką niezwykłą wartościowość nie możliwie poprostu zgubić, - trzeba było go obowiązkowo znaleźć. Ludzie się spynili, a cała przysługa zaczęła go szukać. Przez długi czas odbywali się pracy poszukiwawcze, a pan przepatrywał się tym poszukiwaniom, i nagle poczuł krzyk „Domacaw” (na miejskim dialekcie oznaczało „znalazłem”. Pan został bardzo wzruszony i z takiej radości założył na tym miejscu wieś pod nazwą „Domacawo”.

 

 

 

[1] Dwien pierwsze wersji się spotykają u wszystkich badaczy, w tym, od szkolnych lekscji z historii i geografii, do różnych wspomnień w artykułach i niektórych książkach.

[2] Trzecia wersja zjawiła się we wspomnieniach miejskiego badacza Uljana Mackiewicza. W edycja drukowanej powstała w gazecie “Zaria nad Bugiem” na początku lat 90-ch.

[3] Lista została ukształtowana z listy osiedli żydowskich w Europie: ze strony internetowej JuwishGen (http://www.jewishgen.org/databases/), rozdział ShtetlSeeker.

[4] Szynkarz – człowiek, który jest włąścicielem traktirzu (szynki).

 

(с) Autor: Aleksandr Awdiejuk
Tłumaczenie: W. Dacyka

 

Data publikacji: 2008 rok

 

 

Artykuł dostępny jest także w innych językach:   RU  EN

 

 

 

Podczas wykorzystania obiwiązkowo podawajcie autora oraz tę stronę internetową. Wykorzystanie w innych celach pozwala się tylko oraz wyłącznie ze zgody autora.

 

 

 

---

 

 

 

Jeżeli posiadasz informacje na temat Domaczewa lub masz pytania, czekamy na Twoje listy pod adresem:

ivan7710@mail.ru

 

 

 

 

 

Do głównej

 

 

 

 

 

 

 

W razie wykorzystania materiałów tej strony internetowej, obowiązkowo ma być zsyłka do niej

                                                     Opracowanie oraz dyzajn strony internetowej: © www.domachevo.com  Prokopiuk Iwan (2006-2024)