Пралат Пётр Татарыновіч (1896-1978)

 

---

 

 

​ Чуў я пра кс. П. Татарыновіча яшчэ перад маім выездам у Італію (1938), аднак ніколі не давялося мне тады з ім спаткацца. Ведаў, што ягоныя артыкулы друкуе "Хрысьціянская думка" і што ён добры беларускі сьвятар. Сустрэліся мы толькі ў 1945 г. ў Рыме. Ня помню дакладна дня, але сам факт мне надоўга астаўся ў памяці. Жыў я ў Доме Айцоў Марыянаў пры вуліцы Корсіка й прадоўжываў мае студыі на Ўсходнім Папскім Інстытуце. Аднаго дня неяк пад вечар увалілася ў наш Дом са сваімі хатулямі з шумам група сьвятароў, клерыкаў і законных братоў. Усе былі летувісы Марыяны, уцекачы з Летувы, ахвяры вайны. Сярод іх, як нейкі вынятак з правіла, быў і кс. П. Татарыновіч. Калі ўсе гаманілі голасна й вясёла – бо-ж наканец дабраліся жывыя да свайго законнага Дому – наш Пётр стаяў абапёршыся аб балясы сходаў бледны і змучаны, поўны нейкай задумы. Чакаў, як і ўсе іншыя, пакуль знойдзецца яму пакой.

Мая радасьць была незвычайная: наканец у Вечным горадзе я буду не адзін толькі беларус! Радасьць аднак мая хутка перамешвалася з сумам: наш сьвятар нейкі занадта маўклівы, таёмны, толькі ягоныя вочы гараць быццам ненатуральным перамучаным агнём. У чым-жа справа? Толькі крыху пасьля я даведаўся, што кс. Пётр хворы на сухоты і плюе крывёй. Ваенныя падзеі зрабілі сваё: ягонае хілае здароўе падкасілі яшч больш. Я запраўды спалохаўся. Рымскі клімат ёсьць слаўны з таго, што акурат дапамагае гэтай хваробе разьвіцца. І ёсьць ведамым, калі біскупы высылаюць сваіх здальнейшых клерыкаў на студыі ў Рым, дык іх перасьцярагаюць: "Лепш вярніся дамоў здаровым аслом /без дактарату/, чымся мёртвым львом". А наш а. Пётр прыяжджае ўжо хворы, каб падлячыцца і студыяваць!..

Будучыня аднак паказала, што ўпарты беларус можа асягнуць тое, што здавалася-б зусім немагчымым. Кс. П. Татарыновіч паправіўся на здароўі, здабыў вучоную супень і шмат папрацаваў у розных іншых галінах.

 

* * * *

 

Пётр Татарыновіч радзіўся 2 чэрвеня 1896 г. ў вёсцы Гайнін на Случчыне. Яна належыла да мядзьведзіцкай парафіі, але таму што каталіцкі касьцёл царскімі ўладамі быў зачынены, хлапца хрысьцілі ў Клецку 29 чэрвеня таго самага году. Бацькі будучага сьвятара Станіслаў і Караліна з дому Пашукевіч адзначаліся працавітасьцю і стойкасьцю ў сваей веры. У 1866 г. мядзьведзіцкі касьцёл царскі урад жадаў перамяніць на царкву і перадаць да ўжытку праваслаўным. Парафіяны супрацівіліся. Тады зачынілі сьвятыню разам са святымі Дарамі /1887 г./. Праз 19 гадоў народ маліўся пад згрыбелымі ейнымі сьценамі аж да адкрыцьця яе ў 1906 г., гэта значыць пасьля царскага маніфэсту. І сталася дзіўная рэч: Сьвятыя Дары вельмі добра захаваліся, як сьведчыў пробашч Ваньковіч, які адправіў першую сьвятую Літургію ў адчыненай сьвятыні.

Пра тую сьвятыню а.Пётр пакінуў гэтакі ўспамін: "І я з сваімі родзічамі, яко маленькі хлопчык, там маліўся, там прыймаў першую Камунію Сьвятую, там нарадзіўся для ідэі". У 1910 г. магчыма ў той самай сьвятыні й атрымаў сакрамант крыжмаваньня.

Сярэднюю асвету Пятрусь здабыў у Слуцку і Петраградзе. У той жа паўночнай сталіцы цароў студыяваў філязофію і тэалёгію ў мітрапалітальнай магілёўскай сэмінарыі, затым у Менску, дзе рэктарам сэмінарыі быў а. Фабіян Абрантовіч, а адным з прафэсараў а. Андрэй Цікота. Тут у Менску з рук ягонага біскупа Лазінскага атрымаў свьячаньні суб-дыяканату ў 1913 г. Калі аднак менская сэмінарыя разам са сваім біскупам была перанесеная ў Наваградак, некаторыя сэмінарысты, а ў тым ліку і П. Татарыновіч пераехалі ў Польшчу ў Влоцлавак. Там ён і быў высьвячаны біскупам Зьдзітавецкім разам з 6-ма іншымі сябрамі беларусамі ў сьвятары.

 

* * * *

 

Першай пляцоўкай працы новавысьвячанага сьвятара П.Татарыновіча быў Пінск /1921-22/, сталіца Палесься. Дзялянкамі ягонай працы апрача звыклай душпастырскай былі: рамонт спаленай сьвятыні і кляштару, дзе пасьля мясьцілася катэдра і пінская сэмінарыя; школьніцтва, абслуга далёкіх асяродкаў пінскага дэканату, арганізацыя "Ювэнтус Хрыстіана". Доўга аднак тут не прышлося быць. "У тракце змаганьня з найбольшымі труднасьцямі ў Пінску – піша пра гэта сам а. Пётр – ордынарыят адклікае мяне ў тагдышнюю сталіцу біскупскую, Наваградак, дзе даручае вучыцельства ў Ніжэйшай Сэмінарыі Духоўнай, у школах элементарных і нотарыят пры дыяцэзыяльным судзе, пасьля яшчэ і вікарыят пры тамашнім дзекане кс. Букрабе, пазьнейшым біскупе. Але дзеля нястачы духавенства мушу пасьля блізу трохлетняй там працы /1922-24/ сьпяшыць на пляцоўку ня менш працавітую ў Баранавічы, дзе на долю маю выпала будова для школьнай моладзі спэцыяльнай капліцы... і прэфэктура ў пяцёх школах элементарных і адной сярэдняй. Першыя труднасьці былі пакананы ў першым-жа годзе працы. І калі жыцьцё наладзілася і здавалася можна ўжо было папрацаваць на адным мейсцы спакайней, падасьпела шовіністычная інтрыга, паводле якое я аказаўся "яко прэфэкт взоровы, а яко Бялорусін шкодлівы". Апінія школьнага інспектара Гульбіна, ноторычнага бязбожніка."

"Кс. Біскуп З. Лазінскі прызнаў маю нявіннасьць, бо бачыў як да мае беларускасьці ліпла навет праваслаўная моладзь і грамадзтва, аднак для сьвятога супакою парадзіў мне уступіць і паслаў на глухую мазурскую вёску /1926 г./. Пасьля году зноў аднак вярнуў мяне на тэрыторыю Беларусі, павяраючы мне, 6 месяцаў ужо вакуючае прабоства, Дамачэва, брэскага дэканату, убогае і надта труднае да адміністраваньня, адкуль парафіяне чынна выгналі майго папярэдніка".

У Дамачэве працаваў цяжка кс. П. Татарыновіч 5 год /1927-32/. Аднавіў ён там касьцёл /паставіў тры новыя аўтары/, плебанію, пабудаваў каталіцкі народны Дом. Дапамагаў усходнім каталіцкім парафіям /Дэлятычы ў Навагрудчыне/, знайшоў і паслаў у езуіцкую калегію ў Холме добрага кандыдата на сьвятара – Гмэнюка.

 

* * * *

 

Наступным месцам працы айца Пятра быў Столін, рэзыдэнцыя князя Радзівілла. У той ваколіцы знаходзіліся таксама 4 пункты вуніяцкія: Горадно, Альпень, Мэрлінскія Хутары і Калкі. Тут аставаўся а. Пётр ад 1932 да 1939 году. Аб сваёй працы ў Століне запісаў сам ён наступна:

"Трудная была праца на гэтым прыгранічным разлеглым тэрэне, будучым у частых выпадках азылям для ўсякага роду банкрутаў і афэрыстаў. Парафія складалася з разсваранага элемэнту наплывовага: войска, паліцыі, урадаўцаў, настаўніцтва і асадніцтва, якога месны праваслаўны і каталіцкі элемент паляшуцкі ды земянскі не любіў. Утрымаць якое-небудзь залатое мэдіюм у гэным конглёмэраце, вывесьці лінію Каталіцкай Акцыі і развою унійнага абсалютна нельга было без страты ласкі якой із старон. Найгоршы гнеў гразіў за ўспамаганьне Уніі, утрудняючай палянізацыю; ён не астаўся бязследным у маім жыцьці і працы... Паміма ўсяго гэтага ў працягу 6 год удалося аднак згуртаваць людзей добрае волі да каталіцкага чыну..."

Апошняй парафіі, Перлеева, на якую паклікаў кс.Татарыновіча ягоны біскуп, дзеля ваенных абставінаў ён яе ня мог абняць.

Што ёсьць характэрным для кс. Татарыновіча на працягу блізу 20 гадоў ягонай душпастырскай працы ў Пінскай дыяцэзіі, гэта ягоная стойкасьць як сьвятара і як беларуса. Сярод шматлікіх заняткаў ён знаходзіць таксама час, каб пісаць і друкаваць свае артыкулы ў розных віленскіх тагачасных часапісах, а таксама ў выдаваным езуітамі вунійным часапісе "Да злучэньня". Ведамыя ягоныя кніжкі: "Сьвяты Ізыдар хлебароб", Вільня, 1928; "Купальле", Вільня, 1930, і іншыя.

 

* * * *

 

Пакінуўшы Палесьсе кс. Татарыновіч едзе ў Варшаву. Тут ён цесна супрацоўнічае з Беларускім Камітэтам /др. Шчорс/, вучыць рэлігіі ў беларускай школе, адпраўляе набажэнствы і гаворыць казані для беларусаў у касьцеле сьв. Марціна пры вуліцы Піўнай /дазвол на гэта быў дадзены Варшаўскай Мітрапалітальнай Курыяй дня 22.11.1942/. Пасьля бачна трэба было зьмяніць касьцёл і на гэта быў дадзены дазвол ад тойжа Варшаўскай Каталіцкай Курыі з дня 19 лістапада 1943 г., Нр. 6278. Як прыклад адносінаў польскай касьцельнай улады да беларусаў у сталіцы Польшчы падаю гэты дакумант у беларускім перакладзе.

"У адказ на ваш ліст з дня 17 лістапада г. г. ветліва паведамляецца, што з боку Архідыяцэзіяльнай Улады няма перашкодаў, каб Паважаны Ксёндз Дабрадзей адпраўляў сьвятую Імшу /Літургію/ для вернікаў беларускай народнасьці ў касьцеле Айцоў Васільянаў у Варшаве, замест у касьцеле сьв. Марціна, як гэта было дагэтуль".

 

Гэнэральны Вікары Кс. А. Фаенцкі

Натарыюс Кс. Т. Каўльбэрг

 

Дахавалася таксама з часу працы айца Татарыновіча ў Варшаве віншавальная папера вучаніц і вучняў І-ае Беларускае Школы, якія ў дзень ягоных імянінаў выказываюць яму сваю ўдзячнасьць і пажаданьні. На першай бачынцы аркушовага ліста ёсьць намаляваны букет чырвоных розаў. Да таго самага ліста прышпілены бел-чырвона-белы падвойны бант. У нізе, цераз увесь ліст вялікімі зялёнымі літарамі маецца напісь: з павіншаванем іменінаў. Аб ідэйным настроі вучняў той школы няма ніякага сумніву. Аб ім сьведчаць вось хоцьбы гэтыя словы, якія каліграфічна выпісаныя знаходзім на другім лісьце віншавальнай паперы:

"Жывеце нам доўга, доўга і працуйце на ніве нашага Беларускага маральна-хрысьціянскага адраджэньня і на хвалу Нашай Каханай Маці-Беларусі". Там-жа маецца дата: 29.VI.1944.

У 1944 г. перад выбухам варшаўскага паўстаньня большасьць беларусаў выехалі са сталіцы, а зь імі і кс. Татарыновіч. Адведаў ён Вільню, быў на 2-гім Кангрэсе ў Менску і прамаўляў на ім. У лютым 1945 г. ён ужо знаходзіцца ў Роттэнбургу, пасьля ў Брэсляў, у Вурцах і дзесьці пад канец таго-ж году дабраўся да Рыму, аб чым ужо ўспаміналася.

 

* * * *

 

Пралат П. Татарыновіч у Рыме /1945-1978/

 

Прыехаў у Рым маючы ўжо 50 гадкоў жыцьця паза сабой, зь якіх шмат прысьвяціў душпастырскай працы, а таксама нямала папрацаваўшы ў грамадзкай і культурнай галінах для свайго народу.

У Рыме а. Пётр затрымаўся ў доме Айцоў Марыянаў і тут хутка знайшоў спрыяючага яму апякуна ў асобе біскупа Пятра Бучыса, тагочаснага генерала Марыянаў. Па ягонай рэкамендацыі ў лістападзе 1945 году быў прыняты на Папскі Інстытут Усходніх Навук. Скончыў яго ў 1949 г. з навуковай супенькай доктара абараніўшы тэзу пра сьвятога Кірыла Тураўскага.

У верасьні 1950 г. выходзіць першы нумар "Зьніча" ў Рыме, і ў тым самым годзе сьвет мог пачуць беларускі голас праз ватыканскае радыя. Абодвых важных у беларускім жыцьці пачынаў ініцыятарам быў кс.др. П. Татарыновіч!

У першым нумары "Зьніча", верасень 1050 год, з хваляваньнем ягоны рэдактар і выдавец падаваў вось гэткую вестку:

"Браты Беларусы!

Ваша мова дачакалася найвышэйшага прызнаньня! Вы можаце карыстацца ёю ў кожную пятніцу ў г. 18,30, слухаючы Ватыканскіх Радыёперадачаў на кароткіх хвалях..."

Спачатку гэтыя радыёперадачы адбываліся толькі раз у тыдзень, а калі а.Пётр перадаваў сваё каханае дзіця ў 1970 а. Архімандрыту Л. Гарошку, беларускую мову можна было пачуць пяць разоў у тыдні. Незаступімым памачніком у чытаньні праз радыё скрыптаў быў і да сяньня (дадзеныя на 1978 г. – каментар АА.) астаецца а. Кастусь Маскалік.

Усе мы пакрысе памагалі час-ад-часу айцу Пятру, але гэта было нясталым і недастатковым. Таму ўвесь цяжар адказной працы валок на сваіх плячах сам іхні піянер.

Побач з працай у ватыканскім радыё кіпела выдавецкая дзейнасьць. Перадусім загарэўся "Зьніч", які ў падзагалоўку адрэкамэндоўвываў сябе як "беларуская рэлігійная адраджэнская часопісь". Калісьці беларускія вуніяты, пачынаючы ад Пацея, друкавалі ў Рыме свае маленькія рэчы, але ніколі яшчэ беларусы ня мелі ў Вечным Горадзе сваёй сталай часопісі! Мэтай яго было задаволіць духовыя патрэбы беларусаў, а ў першую чаргу беларусаў каталікоў лацінскага абраду.

"Зьніч" – гэта незвычайная зьява ў гісторыі беларускага друкаванага слова! І гэта нятолькі, дзеля мейсца свайго нараджэньня, але й дзеля доўгіх гадоў свайго існаваньня /1950-1975/, а такжа й дзеля іншых абставінаў. На працягу блізу 25 гадоў адзін і той самы рэдактар і выдавец, той самы аўтар большасьці артыкулаў, ён-жа і мастак і кольпортэр! Хто-ж ня помніць ксяндза Пятра пахіленага над невялікай машынкай, нэрвова-задуманага, прыгатаўляючага артыкулы ў "Зьніч" або наступную радыяперадачу?! Калі яго пыталі, дзе-ж рэдакцыя "Зьніча"? Ён паказываў на свой пісьменны столік і казаў з усьмешкай: тут! тут! Усё тут і рэдактарства і выдавецтва, толькі трэба езьдзіць у друкарню... Італьянцы шмат робяць друкарскіх памылак...

Чатыры разы а. Пётр зьмяняў адраз свайго памешканьня ў Рыме, а пры тым мусіў пераносіць і рэдакцыю і выдавецтва. Усіх вышла 120 нумараў "Зьніча".

"Зьніч" адзначаецца прыгожай вонкавай формай, з рознымі застаўкамі, абразікамі, здымкамі. Усё ў гусьце "заходнім", можна было-б сказаць XIX-га стагодзьдзя. Быў ён ці адзін раз крытыкаваны дзеля аб'ёмістых артыкулаў, дзеля мовы. Ня шмат ён меў аўтараў, бо баяліся дасылаць свае артыкулы. Рэдактар зьмяняў нятолькі мову!

 

* * * *

 

Апрача "Зьніча" кс. Татарыновіч зьяўляецца выдаўцом малітаўніка "Голас душы" /Рым, 1949/; Сьвятой Эванэліі і Апостальскіх Дзеяў /Рым, 1954/; Г. Сенкевіча "Кво Вадзіс" /Рым, 1956/; Лістоў Сьвятых Апосталаў /Рым, 1974/; Пакутных Псальмаў /Рым, 1964/ у вершаваным перакладзе а. Я. Германовіча; Наўзорнай /першай/ Імшы Сьвятой – Літургіі /Рым, 1965, 1966/. Ён ёсьць таксама аўтарам некаторых артыкулаў у італійскай мове: La Santissima Vergine Immacolata é l'ispiratrice dell' unitá Cristiana in Biancorutenia, Academia Mariana Internationalis, Romae, 1957, pp.247-249. – La crocefissione della fede e dell'anima Cristiana Biancorutena, Palestra del Clero, fasc. n.18, Settembre 1954.

Праца і адданасьць кс. др. П. Татарыновіча не маглі аставацца незаўважанымі найвышэйшымі Асобамі таго-ж Рыму, дзе з Божай волі ёсьць цэнтр хрысьціянства. 26 траўня 1961 г. была нададзена яму годнасьць Пралата Яго Сьвятасьці. Годнасьць гэта вельмі вялікая, адна звычайна яна ёсьць толькі пачэснай і выказваецца літургічна. Хутка аднак Пралат Татарыновіч быў назначаны Сябрам Найвышэйшай Рады Для Эміграцыі. Паведаміў аб гэтым біскупаў Б. Слосканса і Ч. Сіповіча ад імя Консыстарыяльнай Кангрэгацыі кардынал Конфалёніеры дня 12 чэрвеня 1961 г. Пралат Татарыновіч уваходзіў у Раду побач усіх іншых нацыянальнасьцяў і яго абавязкам была апека над беларусамі каталікамі лацінскага абраду расцярушанымі ва ўсім сьвеце.

Значная карэспандэнцыя пралата са сваімі суродзічамі ёсьць доказам, што ён перад і пасьля свайго назначэньня рабіў, што мог і ня столькі, каб апраўдаць свой важны тытул, а каб запраўды дапамагчы нашым братом. Дзеля гістарычнай праўды сьведчу як аўтар гэтага артыкулу і як прыяцель пралата, што да ўсіх ягоных працаў і назначэньняў я адносіўся з цэлай пашанай і ў чым толькі мог, дапамагаў. Што я яго выперадзіў у сане – гэта не была мая заслуга, а ласка Бога і Апостальскай Сталіцы.

 

* * * *

 

Глянуўшы яшчэ раз на ўсё тое, што пралат Татарыновіч рабіў і што зрабіў, трэба дзякаваць Богу, які нам даз гэтак выдатнага сьвятара, дзеяча. Не забывайма, што прыехаў ён у Рым хворы з адчыненымі ранамі ў грудзях!.

Дарагі Пётр, дазволь што яшчэ раз гляну на цябе. Бачу паважнага прыстойнага сьвятара. Высокага росту, за моладу чорныя густыя бровы як дзьве аркі над вачыма, таксама чорныя валасы на невялікай фарэмнай галаве. Пад канец жыцьця быў белы, а тая бель раскіданых валасоў прыдавала яму нейкага рамантычнага палёту.

У сяброўскім кругу быў вясёлы, гасьцінны, знаў шмат анэгдотаў і ўмеў расказываць. Ніколі не шкадаваў яды і напітку для гасьцей. Меў залатую канарэйку, якая ці раз вылятала з клеткі, сядалі яму на плячо, калі ён пісаў...

Ужываючы ягонага слова закончым гэтыя радкі: пралат доктар Пётр Татарыновіч быў сьвятар наўзорны, паламянай веры, поўны любові Бога і сваіх братоў беларусаў.

 

In paradisum deducant te Angeli!

Requiem aeternam dona ei Domine!

 

* * * *

 

Памёр а. П. Татарыновіч у нядзелю вечарам 3 верасьня. Пахароны адбыліся 7 верасьня. Нажаль, ані ягоная сястра Міхаліна ані я не маглі прыбыць на похараны. Сьв. Літургію (у лацінскім абрадзе) у капліцы законніцаў, дзе апошня жыў пралат, адправіў а. др. Р. Тамушанскі, цяперашні кіраўнік беларускай секцыі ватыканскага радыя. Ён-жа і сказаў прынагодную казань у беларускай і італійскай мове. Прысутнічалі на літургіі Біскупы Я.Д. Марусін, Апост. Візытатар для Украінцаў у Еўропе; Я.Д. Cristea, Апост. Візытатар для Румынаў, іншыя сьвятары, законніцы і сьвецкія людзі. Пахаваны на рымскіх могілках: Cimitero Montebello, via Flaminia, Campo 90. Гэтыя могілкі я аглядаў разам з сястрой пралата Міхалінай. Дастойныя і прыгожыя. Архівы і кніжкі сьв.п. пралата Татарыновіча перададзеныя ягонай сястрой у Беларускую Бібліятэку і Музей.

 

Біскуп Чэслаў Сіповіч,

1978 г.

 

 

Матэрыял пра кс. Пятра Татарыновіча – копія машынапісу артыкула біскупа Ч. Сіповіча для часопіса "Божым шляхам" у 1978 г. Пісана кірыліцай.

Дадатак – апошні абзац пра сьмерць і пахаваньне кс. Татарыновіча – ўрывак з ліста біскупа Ч. Сіповіча да др. С.Станкевіча ад 9.Х.1978. Пісана лацінкай, транслітэрацыя – Алесь Аўдзяюк.

Абодва матэрыялы перахоўваюцца ў архіве беларускай Бібліятэкі і Музея імя Ф. Скарыны ў Лёндане.

Тэхнічнае апрацаваньне і падрыхтоўка тэкстаў, а таксама ўсе выдзяленьні курсівам – Алесь Аўдзяюк.

 

 

Аўтар: (c) Аляксандр Аўдзеюк

Дата публікацыі: 2008 год

 

 

 

Страница такъ же доступна на польскомъ языкѣ:   PL

 

 

При копированіи обязательно указывайте автора и этотъ сайтъ. Использованіе въ другихъ цѣляхъ разрѣшается только и исключительно съ согласія автора.

 

 

 

---

 

 

 

 

---

 

 

 

 

Если Вы располагаете информаціей о Домачевѣ или у Васъ возникли вопросы, ждемъ вашихъ писемъ по адресу:

ivan7710@mail.ru

 

 

 

 

 

На главную

 

 

 

 

 

 

 

При использованіи матеріаловъ съ сайта ссылка на сайтъ обязательна

 

                                                     Разработка и дизайнъ сайта: © www.domachevo.com  Прокопюкъ Иванъ (2006-2023)